Czym są i jak sobie z nimi radzić.
Wrzód to przerwanie ciągłości skóry lub błony śluzowej; martwa tkanka złuszcza się pozostawiając otwartą, bolesną ranę. Wrzody mogą pojawiać się wzdłuż przewodu pokarmowego, lecz najczęściej zdarzają się w jamie ustnej (z powodu choroby zęba) i w żołądku.
Żołądek konia jest podzielony na dwie odrębne części – górną, bezgruczołową, okrytą nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, i dolną, gruczołową.
Strefa bezgruczołowa: transportowany pokarm, fermentacja mikrobiologiczna, ślina neutralizująca kwas żołądkowy
Margo plicatus (brzeg strzępiasty) – granica między dwiema strefami
Strefa gruczołowa: silnie kwaśna, chroniona przez grubą warstwę śluzu
Wrzody mogą wystąpić w obydwu strefach i o ile wcześniej uważaliśmy je za jeden proces chorobowy, obecnie przyjmuje się istnienie dwóch odrębnych chorób: pierwotnej choroby płaskonabłonkowej żołądka (ESGD) i wtórnej choroby gruczołowej żołądka (EGGD).
Strefa bezgruczołowa żołądka rozszerza się lekko, by pomieścić pokarm, ale poza tym nie pełni prawie żadnej funkcji. Nie produkuje kwasu żołądkowego i w porównaniu ze strefą gruczołową jest przed nim słabo zabezpieczona. W stanie dzikim koń odżywia się do 18 godzin na dobę. Stałe przeżuwanie i połykanie wytwarza ślinę, która dochodzi do żołądka, okrywa strefę bezgruczołową i neutralizuje kwas żołądkowy. Trawa i pasza pastwiskowa, do jakiej przystosowały się konie w toku ewolucji, tworzy „matę włóknistą” w żołądku, która również pomaga chronić nabłonek bezgruczołowy przed kwasem żołądkowym. Niestety współczesne praktyki, jak trzymanie zwierząt w stajniach, karmienie dużymi porcjami pożywienia na początku i końcu dnia i zastąpienie naturalnej paszy pokarmem z wysoką koncentracją skrobi redukują te naturalne mechanizmy. Właśnie to leży u podstaw rozwoju wrzodów strefy bezgruczołowej.
Wyściółka strefy bezgruczołowej przypomina wyściółkę przełyku i wejście kwasu w kontakt z tą błoną śluzową może być porównane do takich bolesnych dolegliwości u ludzi jak refluks żołądkowy lub zgaga.
Strefa gruczołowa żołądka produkuje kwas żołądkowy i w związku z tym ma grubą, zabezpieczającą warstwę śluzu. Jest dużo bardziej odporna na żrące działanie kwasu żołądkowego, niemniej też może być dotknięta owrzodzeniem. Także w tym wypadku istnieje powiązanie między owrzodzeniem a praktyką żywieniową, ale rolę odgrywa tu również zakłócenie produkcji śluzu lub zmniejszony przepływ krwi do ścian żołądka.
Wyściółka strefy bezgruczołowej przypomina wyściółkę przełyku i wejście kwasu w kontakt z tą błoną śluzową może być porównane do takich bolesnych dolegliwości u ludzi jak refluks żołądkowy lub zgaga.
Strefa gruczołowa żołądka produkuje kwas żołądkowy i w związku z tym ma grubą, zabezpieczającą warstwę śluzu. Jest dużo bardziej odporna na żrące działanie kwasu żołądkowego, niemniej też może być dotknięta owrzodzeniem. Także w tym wypadku istnieje powiązanie między owrzodzeniem a praktyką żywieniową, ale rolę odgrywa tu również zakłócenie produkcji śluzu lub zmniejszony przepływ krwi do ścian żołądka.
Czynniki ryzyka:
- Okresy jedzenia przeplatane z okresami postu – Żołądek konia stale wytwarza kwas żołądkowy, tak więc z każdą minutą, kiedy koń nie je i tym samym nie wytwarza śliny, środowisko żołądka staje się bardziej kwaśne, zagrażając wyściółce żołądka. Koń pozostawiony bez paszy przez ponad 6 godzin w nocy jest 4 razy bardziej zagrożony pojawieniem się wrzodów w strefie gruczołowej żołądka.
- Trening – zwłaszcza szybki bieg lub skoki. Podczas treningu kwas żołądkowy przelewa się do górnej strefy bezgruczołowej. Dzieje się tak szczególnie, gdy przed treningiem koń pościł – zwyczajowa praktyka hodowlana.
- Karmienie skrobią – skrobia pobudza wzrost bakterii szkodliwych dla zdrowia, fermentujących skrobię i produkujących kwas mlekowy. Badania wykazały, że karmienie skrobią w stosunku 2g na kg masy ciała podnosi ryzyko owrzodzenia.
- Stres – zestresowany koń je mniej, a stres związany ze zmianami hormonalnymi ma bezpośredni, negatywny wpływ na wyściółkę żołądka.
- Stereotypia – powtarzanie pewnych zachowań, jak obgryzanie drewna, łykanie powietrza jest wiązane z wrzodami. Nie wiadomo, czy zachowania te są przyczyną wrzodów – częstsze obgryzanie drewna to mniej czasu na jedzenie – czy też objawem obecności wrzodów – jeśli koń próbowałby w ten sposób złagodzić ból żołądka.
- Używanie środków przeciwzapalnych – stosowanie niesteroidowych lekarstw przeciwzapalnych w dawkach przekraczających zalecane zostało powiązane z tworzeniem się wrzodów w strefie gruczołowej żołądka, ponieważ zakłócają one produkcję śluzu.
Uważa się, że środki przeciwzapalne jak fenylobutazon i fluniksina powodują problemy tylko w razie podawania w wysokich dawkach przez długi czas.
Czy wrzody są częstym zjawiskiem?
Mówiąc krótko: Tak! W niektórych badaniach wrzody strefy bezgruczołowej wykryto u 100% koni wyścigowych i rajdowych i u 40-60% koni do jazdy rekreacyjnej i wystawowych. Wrzody strefy gruczołowej wykryto ostatnio u 54% koni rekreacyjnych i 64% koni sportowych w Wielkiej Brytanii. Różnica między grupami wynika z różnych poziomów stresu i stosowanych praktyk zarządzania – skoncentrowanych na trzymaniu w stajni, karmieniu i treningu.
Objawy kliniczne i diagnostyka
Objawy kliniczne owrzodzenia żołądka mogą być niejednoznaczne i zróżnicowane. Niektóre konie akceptują ból żołądka i nie okazują żadnych objawów, wiele będzie miało zmniejszony apetyt, zmiany w zachowaniu (jak niezadowolenie, niechęć do noszenia uprzęży, jazdy konnej) i słabe wyniki sportowe, a niektóre będą chudły i dostawały kolki. Diagnoza może być postawiona tylko w drodze gastroskopii. Wprowadzenie kamery do żołądka wygłodniałego konia i obejrzenie wyściółki to jedyny sposób na postawienie trafnej diagnozy i ocenę wrzodów. Inne testy, jak na obecność krwi w kale, nie pozwolą na odróżnienie między obecnością krwi z powodu wrzodów a mającą inne przyczyny, np. pasożyty.
Terapia
W przypadku zdiagnozowania u konia wrzodów żołądka wielu właścicieli koni pomyśli najpierw o terapii lekami. W leczeniu wrzodów strefy bezgruczołowej bardzo skuteczna jest terapia omeprazolem, gdyż blokuje on pompy wytwarzające kwas żołądkowy. U około 80% koni z ESGD następuje wyleczenie w ciągu 28 dni stosowania omeprazolu. Jeśli chodzi o wrzody strefy gruczołowej, procent koni wyleczonych po 28 dniach terapii spada do 25%. Wydaje się, że spowodowane jest to bardziej złożonymi przyczynami leżącymi u podłoża EGGD. Terapia omeprazolem powinna być przedłużona i jednocześnie można dodać inne leki w celu ochrony błony śluzowej lub pobudzenia produkcji śluzu. Tym niemniej, żeby osiągnąć dobre rezultaty w obu przypadkach, kluczowe są długoterminowe zmiany w zarządzaniu aktywnością konia usuwające czynniki ryzyka.
Omeprazol blokuje trwale komunikację mózgu z pompami kwasu żołądkowego . Kiedy przestają one produkować kwas, mózg wysyła sygnał wznowienia jego produkcji, ale nie dociera on do pomp. Jednak po zaprzestaniu terapii nawarstwienie sygnałów może spowodować uwolnienie dużej ilości kwasu, co spowoduje ponowne owrzodzenie! Porozmawiaj z weterynarzem o zredukowaniu terapii omeprazolem przed jej zakończeniem. To także doskonały moment na podanie zobojętniającej karmy nutraceutycznej.
Pomimo paru sprzecznych raportów uważa się, że regularne długie przebywanie na zewnątrz to najlepsza praktyka dla koni z wrzodami. Gdy jest to niemożliwe, należy dać swobodny dostęp do paszy lub podawać ją często w ciągu dnia – unikać przerwy 6-godzinnej lub większej. Powinno się też podawać mało lub nie podawać wcale twardej karmy, a całkowita zawartość skrobi w diecie powinna być mniejsza niż 2g na kg masy ciała na dzień. Wykazano, że dodawanie oleju, np. oleju kukurydzianego, zmniejsza wydzielanie kwasu żołądkowego i spowalnia opróżnianie żołądka. Trening i transport sprzyjają powstawaniu wrzodów i powinny być ograniczane. Post przed treningiem nie jest zalecany; wręcz przeciwnie, mała dawka plew przed jazdą konną może pomóc w pochłonięciu kwasu żołądkowego i zmniejszyć pryskanie na ścianę żołądka. Jest to również doskonały moment na dodanie suplementu zobojętniającego, by obniżyć kwasowość treści żołądka podczas treningu.
Suplementy lub nutraceutyki mogą być dodawane profilaktycznie i w ramach terapii. Środki zobojętniające takie jak węglan wapnia i magnezu neutralizują kwas żołądkowy czasowo podnosząc pH. Pektyna oraz kombinacja pektyny i lecytyny przypuszczalnie okrywają wrzody chroniąc błonę śluzową i łagodząc ból. Probiotyki mogą być pożyteczne w zmianie równowagi flory bakteryjnej i redukcji fermentacji skrobi, w wyniku której powstaje kwas mlekowy. Użycie soli/lizawki z elektrolitami pobudza produkcję śliny, co także pomaga neutralizować kwas żołądkowy, a poza tym obniża nudę i stres. Tak jak w przypadku farmaceutyków, nutraceutyki i suplementy nie zastąpią zmiany zarządzania aktywnością konia, ale dodawanie ich do codziennej diety wspomoże terapię i zmniejszy ryzyko powstania wrzodów.
Owrzodzenie żołądka jest często spotykaną dolegliwością w dużej mierze spowodowaną udomowieniem i praktykami hodowlanymi. O ile w centrum profilaktyki i terapii musi stać zmiana planu aktywności koni, skuteczne środki farmaceutyczne i nutraceutyki okażą się też pomocne w redukcji kwasowości i ochronie wyściółki jelita.
